Κατευθυντήριες γραμμές για τη σύσταση και την εκπαίδευση Ομάδας Διαμεσολάβησης στο σχολείο
Η διαμεσολάβηση είναι μια σχεδόν άγνωστη πρακτική για την επίλυση συγκρούσεων στα ελληνικά σχολεία. Συνεπώς, πολλοί/-ες εκπαιδευτικοί ακόμα και όταν έχουν ακούσει γι’ αυτή μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες σχετικά με το πώς θα συστήσουν μια ομάδα διαμεσολάβησης στο σχολείο τους, πώς θα ενημερώσουν την σχολική κοινότητα κ.α.
Οι ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές έχουν αντληθεί από οδηγούς του εξωτερικού που απευθύνονται σε σχολεία και έχουν προσαρμοστεί στην Ελληνική πραγματικότητα με σκοπό να βοηθήσουν τους/τις εκπαιδευτικούς να οργανώσουν τα δικά τους προγράμματα εκπαίδευσης.
Επικοινωνία με την Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας/Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην οποία ανήκει το σχολείο σας
Η διαμεσολάβηση ομηλίκων μπορεί να σταθεί στο σχολείο με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, μπορεί να υλοποιηθεί στο πλαίσιο προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων. Για να λάβετε ακριβή πληροφόρηση σχετικά με το τι ισχύει στην βαθμίδα εκπαίδευσης στην οποία ανήκει το σχολείο σας, επικοινωνήστε με τους συντονιστές/συμβούλους της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας/Δευτεροβάθμιας που ανήκει το σχολείο σας. Ενώ όλα τα παιδιά μπορούν να εκπαιδευτούν και να αναπτύξουν δεξιότητες διαχείρισης συγκρούσεων με μη βίαιο τρόπο, οι συνηθισμένες ηλικίες παιδιών που μπορούν να συμμετάσχουν σε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης για την διαμεσολάβηση είναι από 10 ετών και πάνω.
Κοστολόγηση προγράμματος – Χώρος και μέσα εκπαίδευσης
Η καταγραφή των μέσων και των υλικών που θα χρειαστείτε για την εκπαίδευση, για την διάχυση του προγράμματος αλλά και για την βιωσιμότητά του αποτελεί εξίσου σημαντική διαδικασία. Διασφαλίστε ότι υπάρχει κατάλληλος χώρος για να γίνουν οι εκπαιδεύσεις, υπάρχουν κατάλληλα μέσα (π.χ. βιντεοπροβολέας, πρόσβαση στο διαδίκτυο κ.α.) και καταγράψτε τα υλικά που θα χρειαστείτε για την εκπαίδευση και το κόστος τους. Βεβαιωθείτε ότι το κόστος μπορεί να καλυφθεί από την Σχολική Επιτροπή.
Ενημέρωση του
συλλόγου διδασκόντων
Η στήριξη των μελών του συλλόγου διδασκόντων σε κάθε εγχείρημα είναι εξαιρετικά σημαντική. Ένας τρόπος για να κατανοήσουν και να στηρίξουν τον θεσμό της διαμεσολάβησης είναι μια περιεκτική και στοχευμένη παρουσίαση του πλαισίου, των στόχων και των αξιών της. Αυτό μπορείτε να το επιτύχετε κάνοντας μια παρουσίαση ή και μοιράζοντας έντυπο ενημερωτικό υλικό.
Ενημέρωση της υπόλοιπης εκπαιδευτικής κοινότητας
Για να προσελκύσετε μαθητές/-τριες με σκοπό να είναι αυτοί/-ες που θα λάβουν την κατάλληλη εκπαίδευση και θα συστήσουν την Ομάδα Διαμεσολάβησης του σχολείου σας, είναι χρήσιμο να κάνετε εύκολα διαθέσιμη την πληροφόρηση. Μπορείτε να αφιερώσετε λίγο χρόνο από το μάθημά σας σε κάθε τμήμα/τάξη παρουσιάζοντας τα βασικά σημεία της διαμεσολάβησης ομηλίκων και απαντώντας σε απορίες. Εναλλακτικά, μπορείτε να οργανώσετε μια αναλυτική παρουσίαση που θα απευθύνεται σε όλο το σχολείο. Επιπλέον, μπορείτε να δημιουργήσετε αφίσες και ενημερωτικά φυλλάδια τα οποία θα απευθύνονται στους γονείς/κηδεμόνες/φροντιστές των μαθητών/-τριών σας.
Επιλογή μαθητών/-τριών που θα εκπαιδευτούν στην διαμεσολάβηση
Η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα Πρόληψης και Μετασχηματισμού Συγκρούσεων σε έκθεσή της (2000), προτείνει η Ομάδα Διαμεσολάβησης σε ένα σχολείο να αποτελείται από παιδιά όλων των ηλικιών. Οι Stace yκαι Robinson (1997) το αναφέρουν ως δυνατότητα, αλλά στο Δημοτικό σχολείο η συνηθισμένη ηλικία συμμετοχής σε ολοκληρωμένο πρόγραμμα διαμεσολάβησης ομηλίκων είναι τα 10 και τα 11 έτη. Για το Γυμνάσιο και το Λύκειο προτείνεται η συμμετοχή μαθητών/-τριών κάθε ηλικίας.
Είναι σημαντικό να λάβετε υπόψη σας ότι για να είναι αποτελεσματική η εκπαίδευση, η προτεινόμενη αναλογία εκπαιδευόμενων μαθητών/-τριών και εκπαιδευτή/-τριας είναι 8 προς 1. Συνεπώς, τα κριτήρια για την επιλογή των παιδιών θα τα θέσετε εσείς βάσει των συνθηκών που επικρατούν στο σχολείο σας. Για παράδειγμα, ποιο είναι το επίπεδο συγκρούσεων, αν υπάρχουν μαθητές/-τριες που ήδη έχουν καλλιεργήσει επικοινωνιακές δεξιότητες κτλ
Σε περίπτωση που έχετε πολλά αιτήματα παιδιών που θα ήθελαν να εκπαιδευτούν στην διαμεσολάβηση ομηλίκων, μπορείτε να συνεργαστείτε με συναδέλφους σας και να «τρέχουν» στο σχολείο σας περισσότερα από ένα προγράμματα διαμεσολάβησης. Έτσι, μπορείτε να εντάξετε περισσότερα παιδιά στην εκπαίδευση.
Βασικά συστατικά εκπαίδευσης
Καλή πρακτική, κατά την εκπαίδευση, συνιστά η κάλυψη των ακόλουθων βασικών συστατικών:
- Βασικοί κανόνες για την εκπαίδευση και για την διαμεσολάβηση
- Η κατανόηση για το πώς η διαμεσολάβηση ταιριάζει στο ήθος και στις αξίες του σχολείου
- Σύγκρουση: Κατανόηση της σύγκρουσης, αντίδραση στην σύγκρουση, αναγνώριση συναισθημάτων και αναγκών.
- Αρχές της διαμεσολάβησης: αντικειμενικότητα, όρια εμπιστευτικότητας, εθελοντική συμμετοχή, τα μέρη βρίσκουν λύση στο πρόβλημά τους και όχι οι διαμεσολαβητές/-τριες, πότε γίνεται η διαμεσολάβηση και πότε δεν γίνεται.
- Δεξιότητες και ποιότητες ενός/μιας διαμεσολαβητή/-τριας
- Επικοινωνιακές δεξιότητες, ενεργητική ακρόαση, ανοιχτές ερωτήσεις, γλώσσα του σώματος
- Αναγνώριση και κατάλληλη αντίδραση σε συναισθήματα
- Κατανόηση της διαδικασίας της διαμεσολάβησης
- Πρακτική της διαμεσολάβησης
- Δεξιότητες διαπραγμάτευσης, συμπεριλαμβανομένης της υπομονής και του ανοιχτού νου
- Πώς θα λειτουργεί η ομάδα διαμεσολάβησης
- Συνεργασία: ομαδική δουλειά, δουλεύοντας με έναν/μια συνδιαμεσολαβητή/-τρια
Διάρκεια εκπαίδευσης
Ο χρόνος που θα χρειαστείτε για να εκπαιδεύσετε τα παιδιά μπορεί να εξαρτάται από διάφορους παράγοντες σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, μπορεί τα μέλη της ομάδας παιδιών που θα εκπαιδευτούν να έχουν ήδη αναπτυγμένες επικοινωνιακές και άλλες δεξιότητες που είναι χρήσιμες στην διαμεσολάβηση. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί να σταθείτε περισσότερο σε ένα θέμα που αποτελεί βασικό συστατικό της εκπαίδευσης. Ενδεικτικά, προτείνονται τα ακόλουθα:
Δημοτικό σχολείο: 12-18 ώρες
Γυμνάσιο: 12-18 ώρες
Λύκειο: 15-20 ώρες
Εκτός από τον χρόνο που απαιτείται για την «τυπική» εκπαίδευση των παιδιών, καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας ότι η ομάδα διαμεσολάβησης λειτουργεί καθ’όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους και οι εκπαιδευτές/-τριες, στη συνέχεια, γίνονται Συντονιστές/-τριες της.
Αξιολόγηση
Η διαδικασία της αξιολόγησης από εκπαιδευόμενους και ενήλικες είναι πολύ χρήσιμη διαδικασία ιδιαίτερα όταν σε ένα σχολείο ο στόχος είναι να υπάρχει συνέχεια στην υλοποίηση προγραμμάτων διαμεσολάβησης. Η αξιολόγηση έχει την αξία της ανατροφοδότησης από όλα τα μέλη (παιδιά και ενήλικες). Μπορείτε να εντάξετε τα παρακάτω πεδία και ερωτήματα στην διαδικασία της αξιολόγησης:
Υλοποίηση και δραστηριότητες
- Πόσα περιστατικά ήρθαν στην διαμεσολάβηση; Τι γίνεται συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια;
- Πώς ήρθαν στην διαμεσολάβηση;
- Πόσα από αυτά τα περιστατικά ήρθαν μετά από παρότρυνση άλλων προσώπων (παιδιών ή και εκπαιδευτικών) και πόσα αυτοβούλως;
- Πόσα περιστατικά διαμεσολαβήθηκαν;
- Ποια ήταν η επικρατούσα κατάσταση σε αυτά που δεν διαμεσολαβήθηκαν;
- Πόσες διαμεσολαβήσεις κατέληξαν σε συμφωνία;
- Ποιο ήταν το μοτίβο θεμάτων που ήρθαν στην διαμεσολάβηση;
- Ποια είναι τα δημογραφικά στοιχεία των διαμεσολαβητών/-τριών και των μερών;
- Σε πόσα περιστατικά διαμεσολάβησε ο/η κάθε διαμεσολαβητής/-τρια;
- Πόσο στοίχισε το πρόγραμμα;
- Πόσοι γονείς/κηδεμόνες/φροντιστές ενεπλάκησαν στο πρόγραμμα;
Αποτελέσματα:
- Πόσο ικανοποιημένα είναι τα μέρη από την διαμεσολάβηση περιστατικού στο οποίο είχαν εμπλοκή; Πόσες συμφωνίες τηρήθηκαν;
- Πόσο ικανοποιημένη είναι η σχολική κοινότητα από το πρόγραμμα διαμεσολάβησης;
- Πόσο ικανοποιημένα είναι η σχολική κοινότητα από το επίπεδο συμπερίληψης του προγράμματος διαμεσολάβησης σε σχέση με το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία, την φυλή, την θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου, την έκφραση και τα χαρακτηριστικά φύλου, την τάξη κ.α;
- Με ποιους τρόπους ενεπλάκησαν οι γονείς/κηδεμόνες/φροντιστές και τα υπόλοιπα μέλη της σχολικής κοινότητας; Πόση ικανοποίηση νιώθουν σε σχέση με το αποτέλεσμα του προγράμματος της διαμεσολάβησης;
- Πώς συνέβαλλε το πρόγραμμα της διαμεσολάβησης στη μείωση της αδικίας, στην ένταση μεταξύ των ομάδων και σε άλλα θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης εντός της σχολικής κοινότητας;
- Πέτυχε το πρόγραμμα τους στόχους του;
Αξιολόγηση εκπαίδευσης
- Οι εκπαιδευόμενοι/-ες αξιολογούν την εκπαίδευση και την αποτελεσματικότητα του/της εκπαιδευτή/-τριας
- Ο/η εκπαιδευτής/-τρια αυτοαξιολογείται
Αξιολόγηση ικανοτήτων διαμεσολαβητή/-τριας
Οι διαμεσολαβητές/-τριες αξιολογούνται συνεχώς, ώστε να ορίζεται ο βαθμός ικανότητας τους να διαμεσολαβήσουν και η ανάγκη για την καλλιέργεια δεξιοτήτων.
Μέθοδοι αξιολόγησης διαμεσολαβητών/-τριών προτείνονται οι ακόλουθες:
- Αυτοαξιολόγηση διαμεσολαβητή/-τριας
- Παρατήρηση δεξιοτήτων, εφαρμογής και τήρησης της δέσμευσης από τον/την εκπαιδευτή/-τρια και τους/τις υπόλοιπους/-ες διαμεσολαβητές/-τριες
- Τεστ βασικών γνώσεων
- Ανατροφοδότηση από τα μέρη
Πηγές:
Recommended Standards for School-Based Peer Mediation Programs, 2007
Peer mediation in UK: A guide for School 2004
Good Practice Guidelines for Implementing Peer Mediation in Schools