Η συμπερίληψη των έμφυλων ζητημάτων στην εκπαίδευση για τη διαμεσολάβηση
Τους τελευταίους μήνες, όλο και πιο συχνά, γινόμαστε αποδέκτες ειδήσεων που αφορούν εγκληματικές πράξεις κατά γυναικών. Ακολούθως, αναρωτιόμαστε «τι έχει συμβεί στους άντρες», «τι έχει συμβεί στην κοινωνία», «τι κάνουν λάθος οι γυναίκες», ενώ σε άλλες περιπτώσεις αποδίδουμε αυτές τις συμπεριφορές στην πίεση, στους περιορισμούς και στην ψυχολογική επιβάρυνση από την πανδημία του κορωναϊού. Τα παιδιά μας, οι μαθητές και οι μαθήτριές μας, ως άνθρωποι της εποχής τους, ενημερώνονται για όλα αυτά τα φαινόμενα κυρίως από το διαδίκτυο και από την τηλεόραση. Παράλληλα, από τις ίδιες πηγές και από άλλες, εξακολουθούν να λαμβάνουν μηνύματα που ενθαρρύνουν σιωπηρά εν δυνάμει κακοποιητικές συμπεριφορές ανάμεσα στα φύλα. Τα ενήλικα πρόσωπα εμπιστοσύνης στεκόμαστε απέναντί τους διερωτώμενα τι πάει στραβά στην κοινωνία, ενώ παράλληλα αναπαράγουμε στάσεις και συμπεριφορές που συντηρούν τα έμφυλα στερεότυπα. Οι έμφυλοι ρόλοι πολύ συχνά συνδέονται με τις παραδοσιακές αξίες, που, στις συνειδήσεις πολλών ανθρώπων, πρέπει να κληροδοτηθούν απαραιτήτως από γενιά σε γενιά, καθώς θεωρούνται, χωρίς αμφισβήτηση, η συνταγή για επιτυχημένες σχέσεις, επιτυχημένες κοινωνίες και άρα επιτυχημένους ανθρώπους.
Οι συζητήσεις που ανοίγουν στο δημόσιο πεδίο φανερώνουν το έλλειμμα επίγνωσης και γνώσης, αφού σε πολλές περιπτώσεις ο τρόπος με τον οποίο σχολιάζεται η έμφυλη βία είναι αντιφατικές. Σε ορισμένες περιπτώσεις συναντάται η ξεκάθαρη ενοχοποίηση του θύματος, με φράσεις όπως «Τα ήθελε», «Οι γυναίκες έχουν ξεφύγει», «Κάπου θα προκάλεσε και αυτή, δεν μπορεί!», «Ας μιλήσουμε και για ανδροκτονίες». Σε άλλες περιπτώσεις, αναγνωρίζεται αφενός η εγκληματική πράξη, όμως εκφράζεται με τρόπο που αναπαράγει τον σεξιστικό λόγο (όπως «Οι σωστοί άντρες δεν φέρονται έτσι στις γυναίκες», «Αυτοί που τα κάνουν αυτά δεν φοράνε παντελόνια», «Δεν είναι αντρίκιο να χτυπάς γυναίκες») ή ψυχιατρικοποιεί την έμφυλη βία (όπως «Είναι άρρωστοι» ή «ψυχικά διαταραγμένοι»). Η ρομαντικοποίηση των παραβιαστικών και κακοποιητικών συμπεριφορών επίσης λαμβάνει μέρος στον δημόσιο διάλογο και θέτει το ζήτημα της έμφυλης βίας ως συστατικού των ρομαντικών σχέσεων. Παραμένει δύσκολη η παραδοχή και η αποδοχή πως η έμφυλη βία δεν οφείλεται σε μια αόριστη ψυχική διαταραχή, ότι δεν είναι βιολογικό χαρακτηριστικό του αρσενικού φύλου, που κυρίως την ασκεί, και πως δεν είναι βιολογικό χαρακτηριστικό της γυναίκας να την προκαλεί.
Τα έμφυλα στερεότυπα, ο σεξιστικός λόγος και η έμφυλη βία είναι κυρίαρχα στοιχεία στην καθημερινότητα της σχολικής κοινότητας. Και σε αυτό το πεδίο υπάρχει δυσκολία αναγνώρισής της από το διδακτικό ή άλλο προσωπικό. Σε πολλές περιπτώσεις, από μέρη του διδακτικού ή άλλου προσωπικού του σχολείου αναπαράγονται ενεργητικά ή σιωπηρά οι παραδοσιακοί έμφυλοι ρόλοι και η προτροπή συμμόρφωσης των παιδιών με ταυτοτικά χαρακτηριστικά που κοινωνικά αρμόζουν στο βιολογικό τους φύλο. Επομένως, φαινόμενα όπως υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς, ομοφοβικό και τρανσφοβικό λόγο και σεξουαλική παρενόχληση πολύ συχνά τα αγνοούμε ή τα θεωρούμε μέρος της κοινωνικοποίησης και της προετοιμασίας τους για τον πραγματικό κόσμο.
Δεδομένης αυτής της πραγματικότητας, τα έμφυλα ζητήματα χρειάζεται να ενταχθούν στην εκπαίδευση για τη διαμεσολάβηση στο σχολείο. Ο στόχος της εκπαίδευσης των παιδιών στη διαμεσολάβηση είναι να αναπτύξουν τα κατάλληλα επικοινωνιακά εργαλεία ώστε να βοηθήσουν τα ομήλικα μέλη της κοινότητάς τους να επιλύσουν μεταξύ τους συγκρούσεις. Η ενσυναίσθηση είναι μία από τις δεξιότητες που αναπτύσσονται μέσα στο εκπαιδευτικό αυτό πλαίσιο. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η ενσυναίσθηση είναι η διερεύνηση της κατάστασης του ατόμου, η κατανόηση των συναισθημάτων του και τα αντικειμενικά στοιχεία του προβλήματος που το έφεραν στη διαμεσολάβηση. Η δουλειά γύρω από την αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων οδηγεί στην κατανόηση των διαστάσεών τους στην καθημερινότητα που βιώνουν τα παιδιά μέσα στη σχολική κοινότητα. Έτσι μπορούν, με τις κατάλληλες ερωτήσεις, να βοηθήσουν τα ομήλικα μέρη που ζητούν τη συμβολή της διαμεσολάβησης σε μια σύγκρουση με χαρακτηριστικά έμφυλης βίας.
Το πλαίσιο της διαμεσολάβησης ενθαρρύνει ενεργητικά την έκφραση των συναισθημάτων των μερών που έρχονται να επιλύσουν ειρηνικά μια σύγκρουση. Κατά τη διαδικασία αυτή είναι πολύ πιθανό να υπάρξει συναισθηματική φόρτιση των μερών κάθε φύλου. Εάν οι διαμεσολαβητές/-τριες έχουν ευαισθητοποιηθεί μέσα από την εκπαίδευση για τα έμφυλα ζητήματα θα αποδεχτούν και άρα θα ενθαρρύνουν και θα υποστηρίξουν την έκφραση των συναισθημάτων των μερών όλων των φύλων. Ακόμα, αν κατά τη διαδικασία μιας διαμεσολάβησης υπάρξει θυμός στα μέρη και εκφραστούν υποτιμητικοί/προσβλητικοί χαρακτηρισμοί με έμφυλη διάσταση οι διαμεσολαβητές/-τριες θα είναι σε θέση να τους αναγνωρίσουν και να τους επισημάνουν, με σκοπό την αποφυγή τους, όπως θα έκαναν για υποτιμητικούς/προσβλητικούς χαρακτηρισμούς άλλου χαρακτήρα.
Στη διαμεσολάβηση, τόσο στην εκπαίδευση όσο και στη διαδικασία επίλυσης μιας σύγκρουσης, είναι ευπρόσδεκτα όλα τα παιδιά αδιακρίτως. Η εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει τα έμφυλα ζητήματα, γιατί μέσα σε αυτά περιλαμβάνονται οι ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα. Ως ζητήματα που αποσιωπώνται και εξαιρούνται πολύ συχνά από παιδαγωγικές δράσεις που αφορούν τη διαφορετικότητα, χρειάζεται να τους δοθεί χώρος και χρόνος ίσος με τον χώρο και τον χρόνο που παραχωρείται στα υπόλοιπα έμφυλα ζητήματα. Εφόσον τα σχολεία είναι (ή θα έπρεπε να είναι) χώροι συμπερίληψης, τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ΛΟΑΤΚΙ+ ομήλικοί τους, να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν ομοφοβικά, αμφιφοβικά, τρανσφοβικά και ιντερφοβικά περιστατικά και να δημιουργούν ένα ασφαλές πλαίσιο για την έκφραση της ταυτότητας των ομηλίκων τους.
Εάν αυτά τα ζητήματα έρθουν στην επιφάνεια, προσεγγιστούν με έγκυρους παιδαγωγικά τρόπους και υποστηριχθούν με επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες τα παιδιά θα μπορέσουν να αναθεωρήσουν υπάρχουσες συμπεριφορές και να αναπτύξουν νέες στάσεις και αντιλήψεις. Έτσι θα διαμορφώσουν τις μελλοντικές κοινωνίες, συμβάλλοντας ενεργητικά στη μείωση της έμφυλης βίας σε όλες τις μορφές της.
Εκπαιδευτικό υλικό για όλο το φάσμα των έμφυλων ζητημάτων θα βρείτε στον ιστότοπο της οργάνωσης "Πολύχρωμο Σχολείο".